Miljoenen boeren in Colombia hebben geen landrechten. Het vredesproces moet dit veranderen, maar dat gaat traag. Kadaster Nederland helpt met het ontwikkelen van een snellere methode voor landregistratie.
“Wanneer we onze landtitel krijgen, wil ik in een menswaardig huis wonen”, zegt de Colombiaanse Edita de Socorro Gonzalez, schommelend in een hangmat onder een dak van kapotte golfplaten. Ze wijst naar haar huis van groen geschilderde planken, met een vloer van aangestampte aarde waar kippen en kittens scharrelen tussen plastic kuipstoelen en zakken rijst. Zwartgeblakerde pannen borrelen boven een houtvuur, de lucht zwaar van rook en het naderende onweer.
Dertien jaar geleden was doña Edita (71) de eerste om zich te vestigen op de voormalige bananenplantage Finca El Trébol, in de gemeente Apartadó in het noorden van Colombia. Het conflict tussen de guerrillabeweging Farc, paramilitairen en het Colombiaanse leger was destijds nog in volle gang. “De grond was vruchtbaar, maar we leefden in angst voor de gewapende groepen”, zegt doña Edita, een tanige, kleine vrouw op roze slippers. “Gelukkig is het nu rustiger.”
Koopakte
Doña Edita en haar man kochten vier hectare land van de failliete plantage-eigenaar, waar ze sindsdien leven van wat de grond en hun dieren opbrengen. Desondanks zijn ze nog altijd geen officiële eigenaren van hun land. Hoewel ze een koopakte van hun perceel bezit, werd hun land nooit formeel geregistreerd door de overheid. Om die reden heeft de familie nooit een fatsoenlijk huis kunnen bouwen. “Geen bank die je een lening geeft zonder officiële titel”, zegt ze.
De situatie van doña Edita is illustratief voor het platteland van Colombia, waar een geschatte zestig procent van de rurale percelen niet is geregistreerd. Minstens vier miljoen kleine boeren hebben daardoor geen rechtszekerheid of toegang tot kredieten voor investeringen in hun land. Daarbij vormde de informaliteit van landbezit een jarenlange voedingsbodem voor het conflict, omdat honderdduizenden boerenfamilies eenvoudig van hun land konden worden gejaagd door zowel de guerrilla als paramilitaire groepen.
Om een eind te maken aan deze onzekere situatie heeft de Colombiaanse overheid zich voorgenomen om vóór 2023 het hele land in kaart te brengen en de eigenaren van titels te voorzien, als onderdeel van de eind 2016 gesloten vredesakkoorden met de voormalige guerrillabeweging Farc.
Een onmogelijke opgave: De procedure voor het verkrijgen van een eigendomstitel is nu zo ingewikkeld dat de verantwoordelijke overheidsinstelling Agencia Nacional de Tierras (ANT) hooguit vijfduizend percelen per jaar kan formaliseren. Op dat tempo gaat het letterlijk eeuwen duren, zegt Ricardo Romero, vertegenwoordiger van ANT in Apartadó.
“Wij Colombianen hebben helaas de gewoonte om juridische processen onnodig moeilijk te maken. Maar daarmee lossen we het gigantische probleem van informaliteit in Colombia niet op.”
Digitale landkaart
Om dat proces te vereenvoudigen, deden Kadaster Nederland en ANT de afgelopen maanden een proef met een door Nederland en de VN ontwikkelde methodologie voor landregistratie: Fit-For-Purpose (FFP). Met deze methode kunnen boeren zelf hun land opmeten, met een app op een smartphone. De resultaten worden vervolgens verwerkt in een digitale landkaart van alle percelen en gekoppeld aan identiteitsgegevens van de eigenaren en eigendomsbewijzen als een koopakte en afschriften voor belastingen en elektriciteit.
Daarmee kan het registratieproces in veel kortere tijd worden uitgevoerd, aldus Kadaster Nederland. “Met FFP verzamelen we alleen de gegevens die nodig zijn voor een titel, en omdat de bewoners zelf het werk doen, is niet voor elk perceel een expert van de overheid nodig”, zegt Javier Morales van de Universiteit Twente, adviseur van het project. “De rol van de ANT kan zo beperkt blijven tot het overzien van het proces.”
In twee Colombiaanse proefgebieden gingen de bewoners de afgelopen maanden aan de slag met de methode, onder wie de 25 eigenaren van Finca El Trébol. Op 20 juni werd de pilot afgesloten met een bijeenkomst voor alle bewoners in het lokale gerechtshof van Apartadó, voor een ‘publieke inspectie’ van alle verzamelde gegevens van hun percelen.
“Het doel van de bijeenkomst is een controle van alle gegevens, waarbij de hele gemeenschap aanwezig is als getuige”, zegt Mathilde Molendijk, regiomanager Latijns-Amerika van Kadaster Nederland, terwijl de eerste bewoner haar perceel bekijkt op een landkaart met alle gegevens, geprojecteerd op de muur.
Digitale handtekening
De bijeenkomst is een relatief succes: op een paar buren met onenigheden na, zetten alle bewoners hun digitale handtekening, ter goedkeuring van hun gedeelde landgrenzen.
De vertegenwoordigers van de overheidsinstellingen zijn enthousiast. “De methode is eenvoudig, en heeft als voordeel dat de bewoners participeren in het proces”, zegt Alba Luz Rodriguez van Kadaster Antioquia. “Dat voorkomt latere conflicten.”
Eind augustus krijgen de bewoners van Finca El Trébol hun titels uitgereikt. Ook zal het proefgebied worden uitgebreid met nog vijf gehuchten in Apartadó, zegt Piet Spijkers van Kadaster Nederland.
Toch is het de vraag of de Colombiaanse overheid de methode zal overnemen. “De Colombiaan is huiverig om af te wijken van de traditionele werkwijze”, zegt Ricardo Romero van ANT. “Zo zijn de ingenieurs die nu de metingen doen bang om hun werk kwijt te raken. Maar wanneer we kunnen laten zien dat de methode werkt, zal niemand daar iets tegenin kunnen brengen.”
Landtitel
Ook Murillo Marcial Hurtado (58) krijgt binnenkort een eigendomstitel: “Welk verschil een landtitel voor mij betekent? Dat ik mijn huis kan verbouwen en toegang krijg tot een lening om een onkruidtrimmer te kopen. Nu moet ik het onkruid van mijn drie hectare land met de hand weghalen, en kan ik niet zoveel zaaien als ik zou willen.”