Veel alleenstaande moeders in Colombia leven in diepe armoede, ook door het geweld dat het land decennialang in zijn greep hield. In Nashira, een ecologische gemeenschap nabij de stad Cali, leren vrouwelijke familiehoofden om financieel onafhankelijk te zijn.
Eenieder van jullie weet hoe het is om met de hele familie op één kamertje te wonen”, zegt de pastoor. “Hoe het is om op te groeien in een maatschappij waar nog steeds het idee heerst dat de vrouw alleen goed is voor de keuken. Hoe het is om mishandeld te worden. Laten we daarom dankbaar zijn voor dit ecologische dorp waar vrouwen hun waardigheid terugvinden. Amen.”
“Amen”, herhalen de vrouwelijke toehoorders van de mis op zaterdagavond in Nashira, een ecologische gemeenschap gerund door vrouwen bij de Colombiaanse stad Cali. Het dorp werd in 2003 opgericht door de Colombiaanse advocate Angela Dolmetsch, met als doel alleenstaande moeders huisvesting te bieden en ze te leren hun eigen inkomsten te genereren. Inmiddels telt de gemeenschap tachtig families, waarvan de vrouwen familiehoofd zijn.
De matriarchale gemeenschap is een bijzonder experiment in Colombia, waar de zorg voor de kinderen en voor de broodwinning binnen uiteengevallen gezinnen veelal op de moeder neerkomt. Weinigen zijn daarop voorbereid. Nog geen negen procent van hen heeft een opleiding voltooid, volgens cijfers van de Colombiaanse overheid.
Het experiment heeft inmiddels ook de aandacht getrokken van de Colombiaanse overheid en van bemiddelaars van het vredesproces met de FARC, die kijken of het model van een ecologische samenleving gerund door vrouwen ook in de transitiezones voor de re-integratie van ex-guerrilla’s zou kunnen functioneren.
“De guerrillasamenleving is erg machismo, daarom zou ons matriarchale model veel verschil kunnen maken”, zegt Maria Fernanda Martinez (21), die opgroeide binnen de gemeenschap. “Daarbij ontbreekt het ze aan alles in die gebieden. Een ecologische gemeenschap met zonne-energie en het opvangen van water zou daarvoor een oplossing kunnen zijn.
De alleenstaande moeders vertegenwoordigen een buitengewoon groot aandeel in de armoedecijfers: 31 procent van de alleenstaande moeders voedt haar kinderen op in omstandigheden van extreme armoede, met minder dan 1 dollar 25 per dag. 38 procent van de Colombiaanse kinderen groeit op in een uiteengevallen gezin, volgens cijfers uit 2010 van de Universiteit de Sabana uit Bogotá.
Ook het decennialange conflict eiste zijn tol. Een geschatte half miljoen alleenstaande moeders raakten ontheemd door het geweld van de gewapende groepen. Velen van hen belandden in de grote steden, waar ze overleven in door bendes geregeerde sloppenwijken, bivakkerend in een kamertje in gebouwen gedeeld met tientallen andere families.
Zelfredzaamheid
“Nashira begon in 1995 als een werkverschaffingsproject voor vrouwelijke familiehoofden die in armoede leefden”, zegt oprichtster Dolmetsch. “Maar al snel bleek dat de vrouwen vooral een waardig dak boven hun hoofd nodig hadden om uit de armoede te kunnen komen. Uiteindelijk vonden we een voormalige citrusvruchtenplantage in de buurt van Cali, waar we met subsidie van de overheid begonnen aan de bouw van de huizen.”
Dolmetsch doneerde zelf 75.000 euro voor de grond. De huizen werden betaald met subsidies en gebouwd door de vrouwen zelf. Ook moesten de vrouwen deelnemen aan cursussen recyclen, biologische landbouw, composteren en papier maken. “De gedachte daarachter was dat de vrouwen in een gezonde omgeving hun eigen eten konden verbouwen”, zegt Dolmetsch.
“We hebben dit met ons eigen zweet opgebouwd”, zegt bewoonster Elsy Martinez (58) die in 2010 als een van de eersten haar huis betrok, samen met haar dochter Maria Fernanda en een kleinzoon. Het in pastelkleuren geschilderde huis is gebouwd met blokken van sloopmaterialen, en heeft één verdieping. Het is een komen en gaan van buurvrouwen en familieleden, voor wie altijd koffie klaarstaat.
Tussen de huizenblokken liggen de gemeenschappelijke tuinen, waar de bewoners groenten en fruit verbouwen. “Overal waar we konden, zaaiden we bananenbomen, tomatenplanten, cassave, zoete aardappel. Want we zijn al oud, en niemand gaat ons nog een baan geven”, zegt Martinez. “Nu hoef ik nauwelijks eten buiten het dorp te kopen.” Prompt valt er een avocado uit de boom naast het terras.
Daarnaast werden de 88 deelneemsters aan het project verdeeld over elf productiecentra, waarvan de opbrengsten genoeg inkomsten zouden moeten genereren om de gemeenschap financieel zelfvoorzienend te maken. Zo is er een recyclingcentrum, een kippenhouderij, een restaurant en een plantage van de lokale fruitsoort noni.
Maar dat ideaal bleek een utopie. De meeste ondernemingen leveren zo weinig op dat de vrouwen ervoor kiezen om buiten het dorp te werken, of leven van een kleine subsidie van de overheid. Een coöperatie die wel winstgevend was, een kwartelhouderij, ging failliet doordat de leden de totale opbrengst onder elkaar verdeelden zonder te investeren in nieuwe vogels. De nog bestaande coöperaties werken nu één dag in de week.
“Het idee van de productiekernen was dat elke vrouw haar eigen inkomen kon genereren binnen de gemeenschap, en dichtbij haar kinderen zou kunnen werken”, zegt Dolmetsch. “Maar nu zie ik in dat niet in elke vrouw een ondernemer schuilt. En wie wel wordt geboren voor het ondernemerschap, die redt het wel op eigen kracht.”
Ook het ideaal van een ecologische gemeenschap blijkt in de praktijk lastig haalbaar. Het prachtige composttoilet bij de ingang van het terrein, gebouwd van met zand gevulde petflessen door een enthousiaste Franse ngo, wordt hooguit gebruikt door de milieubewuste bezoekers van het ecodorp. De bewoners zelf stemden tegen de installatie van een dergelijk toilet in hun huizen. Afval scheiden en composteren doet een minderheid van het dorp. Velen verbranden hun biologische afval.
Gemeenschapsgevoel
“Het probleem is een gebrek aan interesse”, verzucht bewoonster Margarita Duque Ocampo (50). “We hebben allemaal cursussen gehad over compost, zaaien, recycling, dus daar ligt het niet aan. Maar niet iedereen is geïnteresseerd in het gemeenschappelijk goed. Hun betrokkenheid bij het project hield op bij het betrekken van hun woning. Dat doet pijn, want zij benadelen degene die zich wel willen inzetten voor de gemeenschap.”
“Toch is hier wonen voor mij een droom die uitkomt”, zegt Duque Ocampo. “Toen mijn man stierf bleef ik alleen achter met mijn kinderen, in een buurt met veel bendegeweld in de stad Manizales. Op negenjarige leeftijd kreeg mijn dochter een kogel in haar hoofd bij een schietpartij. Gelukkig overleefde ze het, maar we waren wel genoodzaakt de stad te verlaten.”
Duque Ocampo vertrok naar Cali. “Maar de buurt waar we daar terecht kwamen, was al even gevaarlijk. Via een buurvrouw hoorde ik over Nashira. Sinds 2010 woon ik hier met mijn dochters en kleindochters. Zij groeien op in een gezonde omgeving, zonder geweld, waar ze leren dat ze meer kunnen dan alleen moeder worden. Dat is voor mij de grootste verworvenheid.”
Daarbij verdient Duque Ocampo nu geld door het maken van kunst van gerecyclede materialen, en door het geven van rondleidingen aan bezoekers van het dorp. “Van mijn moeder mocht ik me nooit creatief uiten, want waar zou dat goed voor zijn? In Nashira leren vrouwen dat we niet minder waard zijn dan een man, en dat we niet van hen afhankelijk hoeven te zijn. Vrouwen vinden hier hun waardigheid terug.”
De dorpsraad van Nashira bestaat alleen uit vrouwen, die elke zaterdag samenkomen voor de vergadering. Het idee daarachter is dat een samenleving gerund door vrouwen vredelievender zou zijn. “Er is nog steeds veel machismo in de Colombiaanse maatschappij”, zegt Eyda Delgado (72), lid van de dorpsraad. “Wij vrouwen moeten leren om onze rechten op te eisen.”
Zo gebeurde het eenmaal dat een huis binnen de gemeenschap toch op de naam van een man werd geschreven. Toen die een minnares kreeg, poogde hij zijn vrouw en kinderen het huis uit te zetten. Na tussenkomst van Dolmetsch werd uiteindelijk de man gedwongen te vertrekken. Ook een man die zijn vrouw mishandelde, werd de gemeenschap uitgezet. “Dat heeft wel een afschrikwekkend effect gehad”, zegt Duque Ocampo.
Daarbij gelden gemeenschapsregels vastgelegd in een handboek. Zo is het consumeren en verkopen van alcohol en andere drugs binnen het dorp verboden. “Dronkenschap is de oorzaak van veel huiselijk geweld”, zegt oprichtster Dolmetsch. “Door het te verbieden voorkomen we een hoop onrust.”
En inderdaad, de gemeenschap is opvallend rustig. Bewoners laten hun ramen openstaan wanneer ze naar een buur lopen voor koffie, hekken zijn er nauwelijks. Het volume van de muziek staat laag, nog een regel uit het ‘handboek voor de samenleving’.
Terug naar de mis. “Wat zijn in dit ecologische dorp jullie zonden?”, vraagt de pastoor. “Hoe slecht we ermee omgaan”, antwoordt één van de vrouwen. “Ons ressentiment, dat ons weerhoudt met elkaar samen te werken”, zegt een ander. De pastoor knikt. “Vergeef ons, Heer”, zeggen de vrouwen hem na. “Amen.”