Mijn werk

Het is een surrealistisch tafereel. Twee in zwartwollen pakken gehulde Andesboeren gooien handenvol bloemen in het houtvuur, onderwijl spreuken in het Aymara prevelend. Op hun hoofden prijken puntmutsen in neonkleuren. Hun voeten steken in sandalen gemaakt van oude autobanden. Eén voor één dopen we zes cocabladeren in een schelp met rode wijn, en gooien ze in het vuur.

Donderwolken pakken zich samen boven het Cementerio de Colón, in de Cubaanse hoofdstad Havana. De straten van de begraafplaats, brede avenues met de allure van Parijs die de ‘stad van de doden’ in vieren delen, zijn uitgestorven. In elke windrichting strekt een zee van marmer zich uit, grijswit uitgebeten door de Caribische zon, zoute wind en tropische regenbuien, als in een zwart-witfoto.

Nooit eerder probeerden zoveel migranten vanuit Zuid-Amerika de Verenigde Staten te bereiken. De meesten van hen zijn Venezolanen, op de vlucht voor de politieke en economische malaise in hun land. Op het strand van het Colombiaanse kustdorp Necoclí, de laatste stop voor migranten voordat ze de gevaarlijke grens met Panama oversteken, ontmoet MO* de 26-jarige Yorgelis. In de maanden daarna zijn we haar reis blijven volgen. Dit is haar verhaal.

Toen de inwoners van Cumbal ontdekten dat er koolstofkredieten op hun land verkocht waren, vroegen ze zich af wat dat betekende. “Gaan ze onze zuurstof verpakt in zakken meenemen? Of onze planten? Niemand die het wist”, zegt Alvaro Guadir. Ook hij woont in Cumbal, een inheems grondgebied in de Zuid-Colombiaanse Andes, op de grens met Ecuador. Er wonen negen Pasto-gemeenschappen die samen 24 duizend inwoners tellen.

‘Pak de spullen van de kinderen. Ik leg het uit wanneer ik thuiskom’, zegt Juan* (27) over de telefoon tegen zijn vrouw Ana*. Het is begin januari. Juan, hoofd van een speciale politie-eenheid in de Mexicaanse staat Guerrero, heeft zojuist een alarmerend bericht ontvangen. ‘Werk met ons of we gaan achter je familie aan’, bedreigde een criminele organisatie hem via WhatsApp. Daarmee zette ze Juan onder druk om informatie over politieoperaties door te spelen.

Het is 16 juni, twee uur ‘s middags, wanneer de politie het vuur opent op de demonstranten bij het dorp Purmamarca in de Noord-Argentijnse provincie Jujuy. Een zee van rubberkogels daalt neer op de inheemse gemeenschappen die zich sinds de vroege ochtend verzameld hebben op de provincieweg.

Ruim een halve eeuw geleden maakte Lucio Loaíza Herrera tientallen hectares Amazonewoud met de grond gelijk. “Kom, dan laat ik je de bijl zien waarmee we de bomen kapten – mijn vader, broers en ik”, zegt de 75-jarige boer met jongensachtige bravoure. “Want motorzagen hadden we toen nog niet.” In de jaren 60 trokken kolonisten als Loaíza vanuit andere delen van Colombia naar het Amazone-departement Caquetá, waar de overheid ze land had beloofd voor de veeteelt. Santiago de la Selva ('Santiago van het Oerwoud') doopten de kolonisten hun nieuwe dorp. “Wij kwamen hier als eersten. Het woud was nog maagdelijk, vol wilde dieren. We aten elke dag hert. Een paradijs”, zegt Loaíza.

De avond valt in de Colombiaanse badplaats Necoclí. Donkergrijze wolken en flitsen in de verte kondigen een onstuimige onweersbui aan. Op de boulevard klinkt stampende muziek uit manshoge speakers van strandtenten. Een groepje lokale badgasten is halverwege een fles rum. Niets aan de hand, zou je zeggen.

Dan verklaar ik jullie nu tot man en vrouw.’ Het jonge Quechua-stel besluit de ceremonie met een klungelige omhelzing, omringd door een handvol familieleden gezeten op tuinstoelen van rood plastic. Burgemeester Pablo Tadeo slaat zijn burgerlijk wetboek dicht en geeft de aanwezigen een hand. ‘Listo,’ zegt hij kordaat, en dan, naar zijn twee buitenlandse gasten die deze spontane huwelijksvoltrekking geamuseerd gadeslaan, ‘zijn jullie klaar om te gaan?’ We stapelen de stoelen weer op en nemen afscheid van de familie, die we een half uur daarvoor en passant tegenkwamen tijdens een wandeling door Vicos, een bergdorp met zo’n vijfduizend inwoners in de Peruaanse Andes. ‘Ik was het huwelijk totáál vergeten,’ bekent Pablo. Zijn gezicht, dat deels schuilgaat onder een zwarte wollen hoed, breekt open in een ontwapenende jongenslach.

De laatste jaren werd wereldwijd een recordaantal windmolenparken bijgebouwd. Dat heeft vernietigende gevolgen voor het Ecuadoraanse Amazonegebied: daar is een stormloop op balsa ontstaan, de tropische houtsoort die wordt gebruikt voor de wieken van windmolens. ‘Er zijn moorden gepleegd, er ontstond prostitutie, en dat alles werd veroorzaakt door de handel in balsa.’

Ook in Peru smelten de gletsjers in een gestaag tempo. Soms lijkt dat een zegen, zoals in de kustregio waar een irrigatie­project met het smeltwater de woestijn groen kleurde. Maar die zegen is weinig duurzaam: de ijsvoorraad is inmiddels geslonken. In het hooggebergte van Ayacucho legden vier Quechua­zussen 125 bergmeertjes aan om de functie van de verdwenen gletsjers over te nemen.

Mexico is het toneel van een ‘migratiecrisis zonder precedenten’. Een onophoudelijke stroom migranten probeert via Mexico de VS te bereiken. Maar het harde Amerikaanse grensbeleid en het criminele geweld gericht tegen migranten leiden ertoe dat steeds meer migranten hun pogingen om de grens over te steken staken, en in plaats daarvan asiel aanvragen in Mexico. Alleen, Mexico is bepaald niet het gedroomde Amerika. ‘In het thuisland, onderweg en op de bestemming, overal zijn ze het slachtoffer van geweld.’

Ernesto (schuilnaam) was veertien toen drie guerrillero’s zijn huis binnenvielen. Ze zetten een machete op de keel van zijn stiefvader en gaven de familie 24 uur de tijd om het gebied te verlaten. Het was de zoveelste keer dat Ernesto zijn vertrouwde omgeving moest verlaten.

Al 18 jaar zoeken de bewoners van de volkswijk Comuna 13 in Medellin naar hun vermiste familieleden. Een geschatte 300 van hen zijn vermoedelijk vermoord. Onlangs heropende het Colombiaanse Vredestribunaal de zoektocht naar hun lichamen.

Je moet een beetje gek zijn om in Puerto Almanza te willen wonen, het zuidelijkste gehucht van Vuurland ofwel het einde van de bewoonde wereld. Maar de 33 bewoners van het vissersdorp hebben een goede reden om te blijven. Op de bodem van de ijskoude wateren van het Beagle Kanaal huist de even lekkere als monsterlijke delicatesse van het zuidelijk halfrond, de Vuurlandse koningskrab.

Ruim drie jaar nadat het Colombiaanse vredesproces inging, is er opnieuw toenemend geweld in grote delen van het land. Moorden op gemeenschapsleiders, activisten en oud-strijders van de FARC zijn dagelijks nieuws. Mensen in afgelegen gebieden slaan opnieuw op de vlucht door confrontaties tussen gewapende groepen. En ook de willekeurige bloedbaden zijn weer terug na een lange tijd. Linkse politici, waaronder Bogota’s nieuwe burgemeester Claudia Lopez, journalisten en mensenrechtenadvocaten ontvingen doodsbedreigingen.

Donder rolt over het oerwoud, doet ons schudden in onze hangmatten. Snel opeenvolgende flitsen verlichten het kampement op een rotsplateau midden in de Amazone, als een stroboscoop in een jungledisco. Een inheemse man kreunt en praat in zijn slaap, of is hij wakker? Dan barst ook de hemel open, om het apocalyptische geweld compleet te maken. Ik huiver van de plotselinge kou, vouw de hangmat dichter om me heen. Pas wanneer de weergoden tot bedaren zijn gekomen, val ik in slaap.

‘Doen jullie de riemen om?’, vraagt de piloot in het voorbijgaan. Waarna hij zonder verdere omhaal de propellermotor aanzwengelt en het vliegtuigje de startbaan van Medellín opdraait. ‘Goede vlucht!’, roept hij nog naar de zeven passagiers, en dan zijn we al in de lucht, zwevend boven de Andes, tot de groene bergen plaatsmaken voor een nog groenere zee van oerwoud en aan het einde daarvan, de Stille Oceaan. We landen te midden van houten huizen op palen, bananenbomen en de klinkende beat van reggaeton. 

Ruim 35 procent van de Argentijnse bevolking leeft in armoede en 8 procent kan niet in de dagelijkse behoeften voorzien. Velen overleven dankzij hulp van de kerk en sociale organisaties, die bijspringen met gratis maaltijden, kleding en zorg. De president die zondag wordt gekozen, wacht een zware taak.

Ruim 2,5 jaar na het ingaan van de vrede tussen de Colombiaanse regering en guerrillabeweging FARC is het vredesproces praktisch tot stilstand gekomen. In Caldono, een van de meest getroffen dorpen tijdens het conflict, pogen de bewoners met onderwijs, sport en bijeenkomsten voor slachtoffers en ex-rebellen, zelf vrede te brengen in hun dorp.